Phần lớn những việc dự án Ethnicity đã và đang làm là giữ gìn và phát triển các hoa văn thổ cẩm từ các dân tộc thiểu số tại Việt Nam, đó vốn là sản phẩm đặc trưng đại diện cho văn hóa và bản sắc của những cộng đồng dân tộc ấy. Nhìn xa và nhìn tổng quan, Ethnicity đang thực hiện những công việc liên quan trực tiếp đến cụm từ “văn hóa”. Cũng chính vì thế, qua bài viết này, dự án mong muốn được chia sẻ những quan điểm cốt lõi về văn hóa, cũng mở ra một cơ hội để trò chuyện và cùng Quý bạn hiểu sâu, hiểu rõ hơn về khái niệm lớn này.
Đây là bài viết mở đầu cho chuỗi bài viết học thuật được Ethnicity tạo ra với mong muốn nâng cao nhận thức của cộng đồng về những vấn đề lớn liên quan đến văn hóa truyền thống và hiện đại. Đồng thời, là không gian để thảo luận và trau dồi hiểu biết qua những nghiên cứu từ các học giả quốc tế. Dự án rất hy vọng nhận được sự ủng hộ và hưởng ứng từ Quý bạn theo dõi. Văn hóa là gì?
Văn hóa là những sản phẩm trí tuệ và công trình nghệ thuật một cách đặc biệt
Văn hóa là một khái niệm khó được định nghĩa đầy đủ đối với những học giả đầu tiên trong việc tiên phong tìm hiểu về văn hóa; dù nó đi đôi với cuộc sống của từng người ngày qua ngày, từ thuở những cộng đồng đầu tiên gây dựng nên nền văn minh loài người. Theo nghiên cứu Culture & Anarchy của học giả Matthew Arnold vào năm 1867, văn hóa là cụm từ gợi về những sản phẩm trí tuệ và công trình nghệ thuật một cách đặc biệt. Khái niệm này liên quan nhiều hơn với các vật phẩm mỹ thuật, ví dụ như tượng Phục sinh và những phong trào tranh, ảnh trong thế giới nghệ thuật, vì thế mà cụm từ này còn hạn chế trong việc diễn tả những khía cạnh khác cũng được cân nhắc là “văn hóa”.
Văn hóa biểu lộ một tổng hợp phức tạp
Năm 1870, khái niệm này được bổ sung thêm bởi Edward Tylor qua nghiên cứu Primitive Culture với nhiều phương diện và khắc họa chi tiết hơn về những đặc trưng trong hoạt động sống của con người. Ông cho rằng, văn hóa biểu lộ một tổng hợp phức tạp bao gồm tri thức, niềm tin, đạo đức, pháp luật, nghệ thuật, tập quán hoặc bất kỳ những khả năng khác và những thói quen mà con người có được với tư cách là một thành viên của xã hội.
Văn hóa - những đặc trưng từ nhiều những cộng đồng người, ở những nơi khác nhau
Và cuối cùng, khái niệm này được nhấn mạnh và bổ sung bởi Franz Boas vào năm 1950 rằng, văn hóa còn đề cập tới những đặc trưng từ nhiều những cộng đồng người, ở những nơi khác nhau. Song song đó, văn hóa không nên được đo lường và so sánh là thấp hơn hoặc cao hơn với một văn hóa nào, mọi văn hóa đều có giá trị với những người thuộc cộng đồng của văn hóa ấy như nhau.
Văn hóa có bất di bất dịch?
Nhìn thấy một sản phẩm từ văn hóa, ta hiểu được những khuôn mẫu và những giá trị của một cộng đồng người vì nó phản ánh cách hoạt động của một xã hội, đồng thời lý giải những đặc trưng trong đời sống một cách trực tiếp. Chính vì thế mà chúng ta, những người “trẻ” (so sánh với tuổi của một nền văn hóa) có nhiều hứng thú nhất định và mong muốn được tiếp xúc, thừa hưởng những văn hóa vĩ đại của người đi trước. Tuy nhiên, ít có một nền văn hóa nào vẫn giữ được đặc tính của nó sau hàng nghìn năm, qua hàng trăm thế hệ.
Một văn hóa có thể vừa vặn với những thế hệ đầu tiên sáng tạo ra nó, nhưng khi kéo giãn mốc thời gian ra 10 thế hệ, 50 thế hệ, văn hóa dần được bổ sung, tối giản đi, làm sao để phù hợp nhất với đời sống và thời đại của con người ở thời điểm tương lai. Đây cũng chính là quan điểm nổi tiếng của Eric Hobsbawm và Terence Ranger trong nghiên cứu The Invention of Traditions vào năm 1983.
'Tuyệt chủng' văn hóa
Cân nhắc những trường hợp văn hóa bị tuyệt chủng, đó là những trường hợp mà
(1) không có những thế hệ tiếp nối hoặc
(2) những thế hệ sau không muốn tiếp tục văn hóa và thích nghi dần vào một nền văn hóa khác.
Một ví dụ trong phương diện ngôn ngữ - một khía cạnh quan trọng của văn hóa, có 25 ngôn ngữ đã hoàn toàn tuyệt chủng trong cột mốc thời gian từ 2010 và gần đây nhất là tháng 3 năm 2021, ngôn ngữ Mednyj Aleut của người Eskimo Aleut tại Nga - Lý do bao gồm các nguyên nhân được nêu trên.
Văn hóa truyền thống ở thời hiện đại
Vậy thì, câu hỏi lớn được đặt ra là: Liệu chúng ta có nên cách tân, thay đổi những truyền thống, tập tục, những sản phẩm văn hóa từ hàng trăm thế hệ để những văn hóa đó có thể thích nghi với đời sống hiện đại của chúng ta không? Và nếu biến đổi văn hóa đến một mức độ dị dạng, nó có còn được coi là văn hóa hay không?
Ethnicity tin rằng những câu hỏi trên là những câu hỏi lớn, và có thể chưa có những đáp án chính xác nhất cho những câu hỏi đó. Tuy nhiên, Ethnicity muốn bày tỏ sự đồng cảm sâu sắc trong việc tiếp nối, giữ gìn và phát huy những sản phẩm đến từ những nền văn hóa này. Một trong những trăn trở lớn nhất của dự án qua từng ngày chạy Ethnicity là làm sao để giữ gìn được văn hóa, áp dụng hoa văn thổ cẩm đặc sắc trong bối cảnh của hiện tại - khi văn hóa là một thực thể hùng mạnh, và cũng có thể là mong manh trong cùng một khoảng thời gian.
Văn hóa có thể được bồi đắp, song cũng có thể mai một nếu không được tiếp tục nhắc đến, sử dụng trong cuộc sống của chúng ta. Nhưng đó không phải là cái cớ để bỏ qua việc bảo tồn và phát triển văn hóa. Ethnicity vẫn đang miệt mài trong công việc vector hóa hoa văn, nâng cao nhận thức và cũng như truyền cảm hứng cho Quý bạn về hoa văn thổ cẩm, một sản phẩm văn hóa đặc trưng của các dân tộc thiểu số tại Việt Nam.
Nguồn tham khảo:
Oatey, HS 2012, 'What is culture', A compilation of quotations, GlobalPeople Core Concept Compilations, <www.warwick.ac.uk/globalknowledge>.
Hobsbawm, EJ & Ranger, TO 1983, 'The Invention of Tradition', pp. 1-14, Cambridge University Press, New York.
-------
Ethnicity là một dự án bảo tồn di sản văn hóa - họa tiết hoa văn thổ cẩm của các Dân tộc Thiểu Số Việt Nam. Bằng hình thức mỹ thuật số hóa các họa tiết, Ethnicity tạo ra Thư Viện Số đầu tiên tại Việt Nam để bảo tồn - quáng bá - phát triển các họa tiết hoa văn thổ cẩm cũng như 53 Dân tộc anh em của chúng ta. Với mong muốn thúc đẩy sự hiểu biết về văn hóa các dân tộc, chúng tôi hướng đến quảng bá những hoa văn này trên các phương tiện truyền thông, triển lãm tương tác và phát triển các ứng dụng của hoa văn trong ngành công nghiệp sáng tạo hiện đại.
Thông tin dự án:
Website: https://www.joscreative.com/ethnicity
Facebook: https://www.facebook.com/Ethnicity.Viet
Instagram: https://www.instagram.com/ethnicity.vietnam/
Comments